Czym są turbulencje podczas lotu i dlaczego występują?

W poniedziałek z powodu turbulencji nad Birmą śmierć poniosła jedna osoba, a ponad 70 osób odniosło obrażenia @Pongsak Suksi/Reuters

Śmierć brytyjskiego pasażera i obrażenia dziesiątek innych osób podczas lotu pasażerskiego Singapore Airlines z Londynu, który odbywał się we wtorek, uwypukliły potencjalne zagrożenia związane z turbulencjami. Ale co powoduje turbulencje, jak duże ryzyko stwarzają i czy kryzys klimatyczny pogarsza sytuację?

Jak rzadko zdarzają się takie przypadki?

W przypadku regularnych lotów międzynarodowych ofiary śmiertelne bezpośrednio spowodowane turbulencjami są niezwykle rzadkie. Piloci są zwykle w stanie z wyprzedzeniem ostrzec o większości rodzajów turbulencji i upewnić się, że wszyscy na pokładzie są przypięci pasami.

W przypadku mniejszych prywatnych samolotów lub odrzutowców biznesowych, poważne obrażenia lub zgony zdarzały się częściej, a amerykańska Narodowa Rada Bezpieczeństwa Transportu odnotowała ponad 100 obrażeń i dziesiątki zgonów w ciągu nieco ponad dekady podczas lotów krajowych, chociaż ofiary śmiertelne zdarzały się głównie wtedy, kiedy turbulencje doprowadzały do katastrofy samolotu.

W przypadku większych samolotów turbulencje grożą urazami głowy lub innymi obrażeniami u osób, które mogą być rzucane po kabinie, jeśli nie są przypięte pasami, lub mogą zostać uderzone przez latające odłamki – nie tylko podczas obsługi wózka. Załoga jest szczególnie zagrożona i odnosi największą liczbę obrażeń.

Turbulencje nadal są główną przyczyną wypadków i obrażeń, pomimo stałej poprawy wskaźników wypadków lotniczych – wynika z raportu amerykańskiej Narodowej Rady Bezpieczeństwa Transportu z 2021 roku.

Jednak zgony związane z turbulencjami podczas lotów komercyjnych są „bardzo rzadkie” – powiedział dr Paul Williams, profesor nauk atmosferycznych na Uniwersytecie w Reading.

„O ile mi wiadomo, od 2009 r. nie odnotowano żadnego śmiertelnego przypadku turbulencji podczas lotu komercyjnego” – powiedział Williams w oświadczeniu udostępnionym AFP. Williams podkreślił, że zmiany klimatyczne mogą zwiększać częstotliwość turbulencji w samolotach.

Czym są turbulencje i jak samoloty mogą ich unikać?

Burze, zimne i ciepłe fronty oraz ruch powietrza wokół gór mogą powodować turbulencje w powietrzu, przez które przelatują samoloty.

Turbulencje mogą również występować w prądach strumieniowych – autostradach silnego wiatru, które krążą wokół globu na określonych szerokościach geograficznych.

Najogólniej rzecz ujmując, turbulencje powstają w wyniku spotkania się powietrza o różnej temperaturze, ciśnieniu lub prędkości, gdzie zderzają się różne wzorce wiatru – trochę jak łodzie nagle napotykające wzburzone wody.

Choć niektóre warunki atmosferyczne i geograficzne, takie jak burze, pasma górskie oraz pojawienie się pewnych chmur, mogą sygnalizować nadchodzące turbulencje, istnieją również „turbulencje w czystym powietrzu”, które mogą zaskoczyć pilotów samolotów i wystąpić bez ostrzeżenia.

„Chociaż meteorolodzy dysponują doskonałymi narzędziami do prognozowania turbulencji, nie są one doskonałe” – zauważył Thomas Guinn, profesor na wydziale lotnictwa w Embry-Riddle Aeronautical University na Florydzie.

Stuart Fox, dyrektor ds. operacji lotniczych i technicznych w globalnej organizacji linii lotniczych Iata, twierdzi, że prognozy przedstawiające nadchodzące fronty pogodowe lub przepływ powietrza nad górami mogą wskazywać na większe prawdopodobieństwo wystąpienia turbulencji w czystym powietrzu. „Ale tego nie widać” – zauważa. „Siła i kierunek przepływu powietrza mogą się szybko zmieniać, a prognozy mogą jedynie wskazywać prawdopodobieństwo” – dodał. Takie ścinanie wiatru może zepchnąć samoloty z kursu, spowodować szybką utratę wysokości lub gwałtowne kołysanie.

Piloci mogą być teraz kierowani na podstawie raportów z samolotów znajdujących się przed nimi. Iata jest gospodarzem platformy używanej przez wielu konkurencyjnych przewoźników do wymiany danych. „Daje to natychmiastowe informacje dla osób, które mogą lecieć w te same turbulencje” – dodaje Fox.

Jednak podczas gdy obszary takie jak Zatoka Bengalska są dobrze znane z turbulencji, opcje pilotów mogą być ograniczone – twierdzi mówi Marco Chan, były pilot komercyjny i wykładowca lotnictwa na Buckinghamshire New University. Według niego incydent z Singapore Airlines miał miejsce „w strefie konwergencji międzyzwrotnikowej, gdzie burze są dobrze znane. Burze są wyraźnie widoczne na radarze nawigacyjnym pilotów – ale całkowite ominięcie klastra burz może nie być możliwe, ponieważ mogą one rozciągać się na ponad 50 mil morskich”.

Czy jest coraz gorzej?

Badanie przeprowadzone przez University of Reading wykazało, że poważne turbulencje wzrosły o 55 proc. w ciągu ostatnich czterech dekad ze względu na wpływ zmian klimatu.

Raport, opublikowany w czerwcu 2023 r., wykazał, że w średnim punkcie nad północnym Atlantykiem, który jest jedną z najbardziej ruchliwych tras lotniczych na świecie – całkowity roczny czas trwania silnych turbulencji wzrósł w latach 1979-2020 aż o 55 proc.

W 2022 r. Williams, który był współautorem badania, powiedział CNN, że uważa, iż silne turbulencje „mogą się podwoić lub potroić w nadchodzących dziesięcioleciach”. Następnie przypisał to „turbulencjom czystego powietrza” – rodzajowi turbulencji, które uderzają nagle i są bardzo trudne do uniknięcia.

Według danych Krajowej Rady Bezpieczeństwa Transportu, załoga samolotu nie miała ostrzeżenia w około 28 proc. wypadków związanych z turbulencjami w latach 2009-2018.

Analiza Williamsa przewiduje, że turbulencje w czystym powietrzu znacznie wzrosną na całym świecie w nadchodzących dziesięcioleciach.

„Zazwyczaj podczas lotu transatlantyckiego można spodziewać się 10 minut turbulencji” – dodał. „Myślę, że w ciągu kilku dekad czas ten może wzrosnąć do 20 minut, a nawet pół godziny. Znak zapięcia pasów będzie włączany znacznie częściej, niestety dla pasażerów”.

Podobnego zdania jest Williams. „W przypadku turbulencji w czystym powietrzu zmiany klimatyczne zwiększają różnicę temperatur w strumieniu odrzutowym między zimnymi biegunami a ciepłymi tropikami” – kontynuował.

„Tropiki ocieplają się szybciej niż bieguny na wysokościach przelotowych. Efekt ten zwiększa ścinanie wiatru w prądzie strumieniowym, co generuje więcej turbulencji” – powiedział Williams.

Źródło: CNN/AFP